استخوان اضافه در زیر زانو معمولاً به‌صورت یک برجستگی سفت و گاهی دردناک زیر کشکک احساس می‌شود و بسیاری افراد را نگران می‌کند که مبادا نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. این مشکل اغلب ناشی از رشد استخوانی غیرطبیعی در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان ساق (تیبیا) است؛ موضوعی که به‌ویژه در سنین رشد، ورزشکاران یا افرادی با فشار زیاد روی زانو شایع‌تر است.
در بیشتر موارد، این استخوان اضافی بی‌خطر است، اما می‌تواند باعث درد، التهاب یا محدودیت حرکت شود. در این مقاله به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم که این برجستگی چیست، چه عللی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود و چه روش‌هایی برای درمان و پیشگیری از آن وجود دارد. همچنین در پایان به سوالات رایج کاربران درباره این مشکل پاسخ می‌دهیم تا درک روشنی از وضعیت خود و نحوه برخورد با آن داشته باشید.
استخوان اضافه زیر زانو دقیقاً چیست؟
استخوان اضافه زیر زانو معمولاً یک برجستگی استخوانی در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان ساق (تیبیا) است که در اثر فشار مکرر یا رشد غیرطبیعی استخوان ایجاد می‌شود. این وضعیت اغلب بی‌خطر است، اما ممکن است باعث درد یا ناراحتی شود و نیاز به ارزیابی دقیق پزشکی دارد.
برجستگی استخوانی زیر زانو که بسیاری آن را به شکل یک «استخوان اضافه» لمس یا مشاهده می‌کنند، در واقع نوعی رشد بیش از حد استخوان (Bone Spur) یا برجستگی طبیعی شکل‌گرفته در محل اتصال تاندون‌ها و عضلات به استخوان است. این برجستگی معمولاً در ناحیه زیر کشکک (پاتلا) و روی استخوان تیبیا (ساق پا) رخ می‌دهد. در پزشکی، این نوع مشکل اغلب با شرایطی مانند «بیماری اُزگود–شلاتر» در نوجوانان یا تشکیل زائده استخوانی به دلیل فشار مکانیکی در بزرگسالان توصیف می‌شود.
استخوان اضافه در این محل معمولاً نشانه‌ی فرآیند ترمیمی بدن در پاسخ به تحریک یا آسیب‌های کوچک و مداوم است، نه توده‌ای سرطانی یا خطرناک. با این حال، در برخی موارد ممکن است باعث درد، التهاب یا محدودیت حرکت زانو شود. تشخیص صحیح، معمولاً با معاینه بالینی و در صورت نیاز، تصویربرداری (مثل رادیوگرافی) انجام می‌شود تا نوع دقیق رشد استخوان مشخص شود.
زائده‌های استخوانی در محل اتصال تاندون‌ها، در واقع واکنش بدن به فشارهای مکانیکی مزمن است و معمولاً بی‌خطر محسوب می‌شوند مگر اینکه باعث درد یا اختلال عملکرد شوند. _ منبع: American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS)
علت استخوان اضافه در زیر زانو چیست؟
در بیشتر موارد، علت این زائده استخوانی فشار مکرر روی تاندون کشکک هنگام ورزش یا فعالیت‌های سنگین است. این تحریک مزمن منجر به رشد بیش‌ازحد استخوان در محل اتصال تاندون به ساق پا (تیبیا) می‌شود. در ادامه دیگر دلایلی که در ایجاد این زائده استخوانی تأثیرگذار هستند را بررسی می‌کنیم:
۱. فشار مکانیکی و فعالیت ورزشی
شایع‌ترین علت رشد استخوان اضافی زیر زانو، فشار تکرارشونده روی تاندون کشکک حین ورزش‌هایی مثل فوتبال، دویدن، پرش یا بدنسازی است. این فشار مزمن می‌تواند به تحریک استخوان‌سازی و ایجاد برجستگی منجر شود. به همین دلیل، این وضعیت در ورزشکاران نوجوان بسیار رایج‌تر است.
۲. رشد سریع در نوجوانی (بیماری ازگود–شلاتر)
در دوران رشد، استخوان‌ها و تاندون‌ها با سرعت‌های متفاوتی توسعه می‌یابند. در برخی نوجوانان (به‌خصوص پسران ۱۰ تا ۱۵ ساله)، این اختلاف رشد باعث کشش تاندون و تحریک محل اتصال آن به استخوان می‌شود و در نهایت برجستگی زیر زانو را ایجاد می‌کند. این وضعیت اغلب با نام پزشکی «ازگود–شلاتر» شناخته می‌شود.
۳. فرسایش مفصل و آرتروز در بزرگسالان
در سنین بالاتر، تشکیل برجستگی استخوانی زیر زانو ممکن است به‌علت آرتروز (استئوآرتریت)، ساییدگی غضروف و واکنش طبیعی بدن به تثبیت مفصل آسیب‌دیده رخ دهد. در این موارد، زائده‌های استخوانی (Bone Spur) به‌عنوان بخشی از فرایند ترمیمی بدن در برابر سایش ایجاد می‌شوند. (علائم آرتروز زانو چیست؟)
۴. آسیب‌ها و ضربه‌های قبلی
آسیب‌های جزئی یا تکرارشونده در ناحیه زانو (مثل ضربه به ساق پا یا اجرای حرکات نامناسب در ورزش) نیز می‌تواند عامل تحریک رشد استخوان اضافی باشد.
۵. دلایل کمتر شایع
- نقص‌های مادرزادی استخوانی
- بیماری‌های متابولیک استخوان
- التهاب مزمن یا عفونت در محل اتصال تاندون‌ها
تحریک مکانیسمی استخوان معمولاً پاسخی فیزیولوژیک به فشار طولانی یا آسیب‌های مکرر تاندون است که منجر به تشکیل برجستگی استخوانی می‌شود. _ نقل از: Orthopaedic Research Society (ORS)
مطالعه بیشتر: برای عفونت زانو چی بخوریم؟
علائم استخوان اضافه در زیر زانو
علائم این زائده استخوانی شامل برجستگی قابل لمس، درد هنگام فعالیت، تورم خفیف، و حساسیت به لمس در ناحیه زیر کشکک است. این نشانه‌ها معمولاً با حرکت یا فشار تشدید می‌شوند و در نوجوانان فعال و ورزشکار شایع‌ترند.
وجود زائده اضافه زیر زانو گاهی بدون علامت است و فقط به‌صورت برجستگی مشاهده یا لمس می‌شود. اما در بسیاری از موارد، به‌ویژه در افراد فعال، علائم زیر ممکن است ظاهر شود:
- برجستگی قابل مشاهده؛ هنگام نشستن یا خم کردن زانو قابل دیدن یا لمس است
- درد موضعی؛ که معمولاً هنگام دویدن، پریدن، زانو زدن یا بالا رفتن از پله‌ها بیشتر احساس می‌شود. این درد ممکن است پس از استراحت کاهش یابد. (علت درد زانو هنگام بالا رفتن از پله ها)
- تورم یا گرم شدن ناحیه
- حساسیت به لمس؛ این مورد در نوجوانان مبتلا به اُزگود–شلاتر بسیار شایع است.
- سفتی یا محدودیت حرکت (علت خشکی زانو)
- درد صبحگاهی یا پس از استراحت طولانی
تشخیص استخوان اضافه در زانو چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص دقیق این زائده برای تمایز آن از سایر علل درد یا برجستگی در این ناحیه ضروری است. فرآیند معمول تشخیص شامل مراحل زیر است:
۱. معاینه بالینی توسط پزشک
پزشک با لمس ناحیه زیر زانو، بررسی برجستگی، میزان درد، دامنه حرکت و وضعیت مفاصل، اطلاعات مهمی درباره ماهیت مشکل کسب می‌کند. در این مرحله، سابقه تصادف، فعالیت بدنی، یا بیماری‌های استخوانی نیز پرسیده می‌شود.
۲. عکس رادیولوژی (X-ray)
در بیشتر موارد، یک عکس ساده رادیولوژی از زانو کمک می‌کند تا وجود برجستگی استخوانی و محل دقیق آن مشخص شود. این روش سریع، کم‌هزینه و اولین انتخاب برای تشخیص اولیه است.
۳. سونوگرافی (Ultrasound)
برای بررسی التهاب تاندون، ضخامت بافت نرم و تشخیص نقاط دردناک، سونوگرافی زانو می‌تواند اطلاعات تکمیلی ارائه دهد، به‌ویژه در مواردی که درد وجود دارد اما برجستگی هنوز واضح نیست.
۴. MRI یا CT اسکن
در موارد پیچیده، یا وقتی مشکوک به آسیب‌های بافتی یا مشکلات داخلی‌تر هستیم (مثل شک به آرتروز یا آسیب تاندونی)، MRI می‌تواند کمک کند. این روش جزئیات بیشتری از بافت نرم، غضروف و ساختارهای داخلی زانو نشان می‌دهد.
روش‌های درمان استخوان اضافه زیر زانو
درمان برجستگی استخوانی زیر زانو معمولاً شامل استراحت، فیزیوتراپی، استفاده از زانوبند مناسب، داروهای ضد التهاب و تمرین‌های کششی است. در موارد شدید یا مقاوم به درمان‌های غیرجراحی، ممکن است جراحی برای برداشتن زائده استخوانی توصیه شود.
مطالعه بیشتر: درمان استخوان اضافه در زانو
درمان‌های غیرخانگی
- استراحت و کاهش فشار
- کاهش یا توقف فعالیت‌هایی که باعث درد یا تحریک ناحیه می‌شوند (مثل پرش، دویدن، فوتبال) یکی از اولین مراحل درمان است.
- استفاده از داروهای ضد التهاب
- مسکن‌ها و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، برای کاهش درد و التهاب می‌توانند مفید باشند. مصرف این داروها باید با نظر پزشک باشد. (بهترین قرص برای زانو درد)
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی
- تمرینات تخصصی کششی و تقویتی برای عضلات چهارسر ران و همسترینگ، به کاهش کشش تاندون و فشار روی ناحیه کمک می‌کند. فیزیوتراپیست ممکن است از تکنیک‌های یخ‌گذاری، اولتراسوند یا تحریک الکتریکی عضلات هم استفاده کند.
- استفاده از زانو بند طبی
- استفاده از زانوبند طبی یا پد حمایتی در زیر کشکک، به کاهش فشار در محل اتصال تاندون کمک می‌کند. برای مثال، زانوبندهایی مثل زانوبند زاپیامکس که طراحی اصولی دارند و از فناوری پیشرفته درمانی UIC (امواج اولتراسوند، مادون قرمز، پالس الکتریکی) بهره می‌برند، می‌توانند در کنترل درد و کاهش التهاب مفید باشند. همین موضوع در نظرات درباره زاپیامکس نیز دیده می‌شود. البته توصیه به استفاده باید علمی و همراه با مشورت پزشک باشد.
- اصلاح سبک زندگی
- کاهش وزن در افراد چاق، استفاده از کفش مناسب، گرم کردن قبل از ورزش و پرهیز از حرکات پر فشار برای کمک به بهبود وضعیت لازم است.
درمان‌های جراحی
درمان جراحی تنها در مواردی توصیه می‌شود که:
- درد به درمان‌های غیرجراحی پاسخ نداده باشد
- برجستگی استخوانی مانع عملکرد طبیعی زانو شده باشد
- خطر آسیب ثانویه به تاندون یا مفصل وجود داشته باشد
عمل جراحی معمولاً شامل برداشتن زائده استخوانی و در صورت لزوم ترمیم ساختارهای آسیب‌دیده اطراف آن است.
اغلب موارد استخوان اضافه زیر زانو به درمان‌های غیرجراحی پاسخ می‌دهند؛ جراحی فقط زمانی توصیه می‌شود که درد مداوم و آسیب عملکردی قابل‌توجه وجود داشته باشد. _ نقل از: American Orthopaedic Foot & Ankle Society
آیا استخوان اضافه در زانو خطرناک است؟
این زائده معمولاً خطرناک نیست و در بسیاری از موارد بدون عارضه جدی قابل کنترل است. اما در صورت درد شدید، محدودیت حرکت یا تورم مداوم، نیاز به بررسی پزشکی و احتمالاً درمان تخصصی وجود دارد.
در بیشتر افراد، استخوان اضافه زیر زانو یک وضعیت خوش‌خیم و قابل مدیریت است و معمولاً به مرور زمان یا با درمان‌های محافظه‌کارانه، بهبود می‌یابد. با این حال، مواردی هستند که نباید نادیده گرفته شوند:
موارد نیاز به مراجعه به پزشک:
- درد مداوم و شدید: اگر برجستگی با درد قابل توجه همراه باشد و فعالیت‌های روزمره را مختل کند.
- تورم و التهاب طولانی‌مدت: تداوم تورم یا قرمزی در ناحیه زیر زانو می‌تواند نشانه التهاب یا آسیب بافتی باشد.
- محدودیت حرکت: اگر خم یا راست کردن زانو به‌طور محسوس محدود شده باشد.
- تغییر شکل ظاهری: رشد برجستگی تا حدی که ظاهر زانو را تغییر دهد یا باعث ناهماهنگی در راه رفتن شود.
- نشانه‌های عصبی: مانند بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی
اگر برجستگی استخوانی زیر زانو همراه با درد مزمن یا محدودیت عملکرد باشد، معاینه تخصصی و تصویربرداری برای تشخیص دقیق و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر لازم است. _ نقل از: Cleveland Clinic
پیشگیری از رشد استخوان اضافه در زیر زانو
اگرچه برخی از موارد تشکیل خارهای استخوانی به ساختار ژنتیکی و روند طبیعی رشد مرتبط است، اما بسیاری از عوامل خطر را می‌توان با اقدامات ساده و علمی کنترل کرد:
| روش پیشگیری | توضیحات کاربردی |
|---|---|
| گرم‌کردن و کشش قبل از ورزش | قبل از فعالیت بدنی، ۵ تا ۱۰ دقیقه به کشش و نرمش عضلات ران و ساق اختصاص دهید تا فشار ناگهانی بر تاندون‌های زانو کاهش یابد و احتمال التهاب کمتر شود. |
| کفش ورزشی مناسب | انتخاب کفش استاندارد با کفی ضربه‌گیر مانع از انتقال مستقیم فشار به زانو می‌شود، به‌ویژه در ورزش‌هایی مانند دویدن یا پرش. |
| تقویت عضلات اطراف زانو | با تمرینات تقویتی برای عضلات چهارسر ران و همسترینگ، نیروی بیشتری برای حمایت از زانو فراهم می‌شود و فشار روی تاندون‌ها کاهش می‌یابد. |
| کنترل وزن | حفظ وزن سالم و جلوگیری از اضافه‌وزن، فشار عمودی وارد بر زانو و استخوان‌های زیر آن را به میزان زیادی کاهش می‌دهد. |
| پرهیز از فشارهای تکراری | از زانو زدن طولانی، دویدن بیش‌ازحد یا پرش‌های مکرر خودداری کنید؛ بهتر است بین فعالیت‌های سنگین به زانو فرصت استراحت داده شود. |
| مراقبت بعد از آسیب | پس از آسیب‌دیدگی زانو، استراحت، استفاده از یخ و در صورت نیاز فیزیوتراپی می‌تواند التهاب را کاهش دهد و از تحریک رشد بیش‌ازحد استخوان جلوگیری کند. |
مطالعه بیشتر: بهترین ورزش برای زانو درد
نتیجه‌گیری
استخوان اضافه در زیر زانو، اگرچه در ظاهر ممکن است نگران‌کننده به نظر برسد، اما در بسیاری از موارد یک وضعیت خوش‌خیم و قابل کنترل است که در اثر فشارهای مکرر، رشد سریع در سنین نوجوانی یا واکنش‌های ترمیمی بدن ایجاد می‌شود. مهم‌ترین نکته برای مدیریت این مشکل، تشخیص دقیق و افتراق آن از سایر بیماری‌های زانو است؛ به‌ویژه در افرادی که با درد، التهاب یا محدودیت حرکتی مواجه هستند.
درمان اغلب به شیوه‌های غیرجراحی مثل استراحت، فیزیوتراپی، استفاده از زانوبند و مصرف داروهای ضد التهاب وابسته است؛ با این حال، جراحی در موارد شدید یا مقاوم به درمان، می‌تواند راه‌حلی مؤثر باشد. با رعایت نکاتی نظیر گرم‌کردن درست قبل از ورزش، تقویت عضلات ران، حفظ وزن سالم و مراقبت صحیح پس از آسیب، می‌توان از بروز یا تشدید این وضعیت جلوگیری کرد.
در نهایت، اگر متوجه برجستگی زیر زانو شدید یا علائمی مانند درد شدید، تورم یا اختلال در حرکت دارید، مراجعه به پزشک متخصص ارتوپد و انجام بررسی‌های لازم می‌تواند از مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرده و به شما کمک کند تا مناسب‌ترین مسیر درمانی را انتخاب کنید.
پرسش‌های متداول
۱. استخوان اضافه در زیر زانو چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
استخوان اضافه زیر زانو معمولاً به شکل یک برجستگی استخوانی در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان ساق پا (تیبیا) ایجاد می‌شود. این وضعیت اغلب به دلیل فشار تکرارشونده، فعالیت‌های ورزشی، رشد سریع در سنین نوجوانی (بیماری اُزگود–شلاتر) یا واکنش بدن به التهاب و آسیب‌های مکرر دیده می‌شود.
۲. آیا استخوان اضافه زیر زانو خطرناک است؟
در بیشتر موارد، این زائده استخوانی خطرناک نیست و صرفاً باعث برجستگی، درد یا التهاب موضعی می‌شود. اما اگر با درد مداوم، تورم، یا محدودیت حرکت همراه باشد، باید توسط پزشک ارزیابی شود تا از مشکلات جدی‌تر مانند آسیب تاندون یا التهاب مزمن جلوگیری شود.
۳. استخوان اضافه زیر زانو با چه روش‌هایی درمان می‌شود؟
درمان برجستگی استخوانی زیر زانو معمولاً غیرجراحی است و شامل استراحت، مصرف داروهای ضد التهاب، فیزیوتراپی و استفاده از زانوبند مناسب است. در صورت عدم پاسخ به درمان‌های محافظه‌کارانه یا درد شدید، جراحی برای برداشتن زائده استخوانی انجام می‌شود.
۴. آیا استخوان اضافه زیر زانو خودبه‌خود خوب می‌شود؟
اگر استخوان اضافه به‌علت رشد مرتبط با نوجوانی باشد (مثل اُزگود–شلاتر)، در بسیاری از موارد پس از پایان رشد استخوانی به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد یا بی‌علامت می‌شود. اما برجستگی استخوانی ممکن است باقی بماند. در بزرگسالان، درمان اغلب نیازمند کنترل درد و اصلاح سبک زندگی است.
۵. چه زمانی باید برای استخوان اضافه زیر زانو به پزشک مراجعه کنم؟
اگر درد شدید دارید، تورم یا قرمزی ناحیه تشدید شده، زانو دچار محدودیت حرکتی شده یا برجستگی به‌سرعت در حال بزرگ شدن است، باید سریعاً به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید. همچنین در صورت عدم بهبود با استراحت و خودمراقبتی طی چند هفته، نیاز به ارزیابی بالینی و تصویربرداری وجود دارد.
