بیرون زدگی استخوان زانو یکی از مشکلات شایع در میان نوجوانان، ورزشکاران و حتی بزرگسالان است و معمولاً به‌صورت برآمدگی سفتی در کنار زانو، زیر کشکک یا روی مفصل دیده می‌شود. این برجستگی می‌تواند ناشی از تفاوت‌های طبیعی آناتومی، رشد سریع استخوان‌ها در سنین نوجوانی، التهاب تاندون‌ها یا بیماری‌هایی مانند اسگود–اشلاتر باشد؛ اما در برخی موارد نشان‌دهنده یک مشکل ساختاری یا فرسایشی مفصل است که نیاز به بررسی دقیق دارد.
از آن‌جایی که تشخیص تفاوت بین بیرون‌زدگی استخوان، غضروف، کیست یا تورم برای بیمار آسان نیست، معاینه پزشک و در صورت نیاز تصویربرداری اهمیت زیادی دارد. همان‌طور که در راهنماهای ارتوپدی آمده است:
هر برآمدگی پایدار در اطراف مفصل زانو، مخصوصاً اگر درد یا محدودیت حرکتی ایجاد کند، باید توسط پزشک ارزیابی شود.
در این مقاله به‌صورت علمی توضیح می‌دهیم که بیرون زدگی استخوان زانو دقیقاً چیست، چه انواعی دارد (در کنار، زیر، روی و اطراف زانو، به‌ویژه در کودکان)، مهم‌ترین علت‌های آن در کودکان و بزرگسالان کدام‌اند، چه زمانی این برجستگی طبیعی و بی‌خطر است و چه زمانی نیاز به مراجعه سریع به پزشک دارد. همچنین روش‌های تشخیص، گزینه‌های درمانی و نکات مهم برای پیشگیری را بررسی می‌کنیم و در پایان به پرتکرارترین سؤالات بیماران در این زمینه پاسخ خواهیم داد.
بیرون زدگی استخوان زانو چیست؟
بیرون‌زدگی استخوان زانو به برجستگی یا برآمدگی سفتی گفته می‌شود که در کنار زانو، زیر کشکک یا روی مفصل ظاهر می‌شود. این برآمدگی همیشه نشانه وجود «استخوان اضافه» نیست و می‌تواند ناشی از رشد طبیعی، التهاب تاندون‌ها، تغییرات غضروفی یا برجستگی‌های آناتومیک باشد. در صورت درد، تورم یا محدودیت حرکت، نیاز به بررسی پزشکی وجود دارد.
در این شرایط فرد در اطراف مفصل زانو یک برآمدگی سفت، استخوانی یا غضروفی احساس می‌کند. این برجستگی ممکن است به‌تدریج ایجاد شود یا ناگهان پس از فعالیت بدنی، ضربه خفیف یا رشد سریع استخوان‌ها ظاهر شود. محل برآمدگی (کنار زانو، زیر زانو، روی کشکک یا بخش خارجی زانو) می‌تواند به پزشک کمک کند تا علت احتمالی را تشخیص دهد، زیرا هر ناحیه با ساختارهای متفاوتی شامل استخوان، غضروف، تاندون‌ها و رباط‌ها ارتباط دارد.
در بسیاری از افراد، این برجستگی کاملاً بی‌خطر و بخشی از آناتومی طبیعی زانو است. اما در برخی موارد می‌تواند نشانه التهاب تاندون، بیماری‌های مرتبط با رشد در نوجوانان، تغییرات استخوانی ناشی از آرتروز یا حتی کیست‌ها و توده‌های غیرخطرناک باشد. تشخیص دقیق معمولاً با معاینه بالینی و در صورت نیاز سونوگرافی یا MRI انجام می‌شود.
انواع بیرون زدگی استخوان زانو
این برجستگی استخوانی می‌تواند در نقاط مختلف اطراف مفصل ظاهر شود و هر محل از نظر علت، شدت و اهمیت بالینی با دیگری متفاوت است. به همین دلیل پزشکان همیشه ابتدا محل دقیق برجستگی را بررسی می‌کنند، چون هر ناحیه نشان‌دهنده ساختارهای متفاوتی از جمله استخوان، تاندون، رباط یا غضروف است.
در ادامه، رایج‌ترین انواع بیرون‌زدگی مفصل زانو را بر اساس محل قرارگیری آن توضیح می‌دهیم تا بهتر بتوانید تشخیص دهید برجستگی مشاهده‌شده در زانوی شما در کدام دسته قرار می‌گیرد و چه علتی می‌تواند داشته باشد.
بیرون زدگی استخوان کنار زانو (Outer Knee Prominence)
شایع‌ترین نوع است و معمولاً به برجستگی طبیعی استخوان فیبولا، التهاب تاندون بایسپس فمورالیس یا بورسیت مربوط می‌شود. این برجستگی در قسمت خارجی زانو لمس می‌شود.
بیرون زدگی استخوان زیر زانو (Below Kneecap Lump)
این نوع دقیقاً در محل اتصال تاندون کشککی به استخوان تیبیا دیده می‌شود.
در نوجوانان علت آن اغلب بیماری اسگود–اشلاتر (Osgood-Schlatter) است که به‌دلیل رشد سریع استخوان‌ها ایجاد می‌شود.
بیرون زدگی استخوان روی زانو (On Kneecap or Patella Area)
این نوع روی کشکک یا اطراف آن دیده می‌شود و معمولاً ناشی از تحریک غضروف، نرمی کشکک یا کیست‌های کوچک اطراف مفصل است.
بیرون زدگی استخوان زانو در کودکان (Pediatric Prominence)
در کودکان و نوجوانان، برجستگی‌ها اغلب طبیعی و ناشی از رشد هستند.
اما اگر درد، تورم یا لنگش وجود داشته باشد، احتمال التهاب صفحه رشد یا اسگود–اشلاتر مطرح می‌شود.
علت بیرون زدگی استخوان زانو؛ 7 دلیل اصلی
علت برآمدگی استخوانی اطراف زانو برای همه افراد یکسان نیست و پزشک ابتدا مکان دقیق برجستگی را بررسی می‌کند تا بفهمد کدام ساختار بیشتر درگیر است. برخی از این برجستگی‌ها کاملاً طبیعی‌اند و تنها به دلیل شکل آناتومیک استخوان ایجاد می‌شوند، اما برخی دیگر به بیماری‌ها یا التهاب‌های اطراف مفصل مربوط هستند. در ادامه مهم‌ترین علت‌ها بررسی می‌شوند:
1. برجستگی طبیعی استخوان‌ها
در بسیاری از افراد، استخوان‌هایی مانند فیبولا یا برجستگی تیبیا به‌طور طبیعی کمی برجسته‌تر از حالت معمول هستند. این نوع برآمدگی بدون درد و کاملاً بی‌خطر است.
2. التهاب تاندون‌ها (Tendinitis)
فعالیت زیاد، خم و راست کردن مکرر زانو یا ورزش‌های پرجهش می‌تواند باعث التهاب تاندون بایسپس فمورالیس، تاندون کشککی یا تاندون‌های اطراف مفصل شود و یک برجستگی قابل لمس ایجاد کند.
3. بیماری اسگود–اشلاتر (Osgood-Schlatter)
در نوجوانان شایع‌ترین علت برجستگی زیر زانو است. کشش مکرر تاندون کشککی روی صفحه رشد استخوان تیبیا منجر به التهاب و برآمدگی می‌شود.
4. تغییرات غضروفی یا بیرون‌زدگی غضروف زانو
گاهی آنچه به‌صورت “استخوان بیرون‌زده” احساس می‌شود، درواقع بیرون‌زدگی غضروف یا ناهنجاری سطح کشکک است. این حالت معمولاً با درد جلوی زانو یا صدای تق‌تق همراه است.
5. آرتروز یا زوائد استخوانی (Osteophytes)
در افراد بالاتر از ۴۵ سال، آرتروز می‌تواند باعث تشکیل زوائد استخوانی (خار استخوانی) در اطراف زانو شود و برآمدگی استخوانی ایجاد کند.
6. کیست‌ها و توده‌های خوش‌خیم
کیست چربی، لیپوما، کیست‌های کوچک اطراف مفصل یا برجستگی‌های ناشی از بورسیت می‌توانند یک توده برجسته ایجاد کنند که ممکن است با استخوان اشتباه گرفته شود.
7. آسیب‌دیدگی قدیمی یا ضربه‌های گذشته
شکستگی‌های قدیمی، التهاب‌های گذشته یا تغییر شکل استخوان پس از ضربه گاهی به‌صورت بیرون‌زدگی دیده می‌شود.
بیرون زدگی غضروف زانو چیست و چه تفاوتی با بیرون‌زدگی استخوان دارد؟
برآمدگی غضروف زانو معمولاً به‌دلیل التهاب یا نرمی غضروف زیر کشکک ایجاد می‌شود و برخلاف برجستگی استخوان، بافت سفت و استخوانی ندارد و بیشتر با درد جلوی زانو، صدا دادن یا احساس ساییدگی همراه است. تشخیص قطعی تنها با معاینه و تصویربرداری امکان‌پذیر است.
آنچه برخی بیماران به‌عنوان «استخوان بیرون‌زده» احساس می‌کنند، در موارد زیادی درواقع برجستگی غضروف یا التهاب سطح مفصل است. بیرون‌زدگی غضروف معمولاً نرم‌تر است و بیشتر با علائمی مانند درد جلوی زانو، صدای تَق‌تَق، یا احساس ساییدگی هنگام راه‌رفتن یا بالا رفتن از پله همراه می‌شود.
در مقابل، بیرون‌زدگی استخوانی معمولاً سفت، مشخص و در نواحی خاصی مانند کنار زانو، زیر زانو یا روی کشکک دیده می‌شود. برای تشخیص دقیق اینکه برجستگی از جنس استخوان، غضروف یا بافت نرم است، پزشک از معاینه فیزیکی، سونوگرافی یا MRI کمک می‌گیرد.
علائم خطر که نیاز به مراجعه به پزشک دارند
برجستگی استخوان زانو زمانی نیاز به ارزیابی پزشکی دارد که با درد شدید، تورم، قرمزی، ناتوانی حرکتی یا رشد سریع برآمدگی همراه شود. این علائم می‌توانند نشانه التهاب، آسیب ساختاری یا مشکلات استخوانی باشند.
علائم هشدار مهم:
- درد شدید یا پیشرونده که با فعالیت بیشتر می‌شود یا مانع راه‌رفتن می‌شود.
- تورم مداوم، قرمزی یا گرمی مفصل (نشانه التهاب یا عفونت).
- بزرگ شدن سریع برآمدگی طی چند روز یا چند هفته.
- بی‌حسی، گزگز یا ضعف پا که احتمال درگیری عصبی را مطرح می‌کند.
- لنگش، قفل‌شدگی یا ناتوانی در خم و راست کردن زانو.
- درد شبانه یا بیدارکننده خواب به‌ویژه در کودکان.
- تب، بی‌حالی یا کاهش وزن (علائم نیازمند بررسی فوری).
تشخیص برآمدگی استخوان زانو چگونه انجام می‌شود؟
اولین قدم در تشخیص این مشکل، معاینه فیزیکی دقیق توسط پزشک است. متخصص با لمس نواحی مختلف زانو، بررسی حساسیت، میزان سفتی، محل دقیق برجستگی و ارتباط آن با حرکت، می‌تواند حدس اولیه درباره نوع بافت درگیر بزند.
در مواردی که علت مشخص نیست یا برآمدگی با درد همراه است، از تصویربرداری استفاده می‌شود:
- رادیوگرافی (X-ray): بهترین روش برای تشخیص تغییرات استخوانی، زوائد استخوانی، برجستگی فیبولا یا مشکلات ساختاری.
- سونوگرافی: برای بررسی کیست‌ها، التهاب تاندون، بورسیت و بافت‌های نرم.
- MRI: دقیق‌ترین روش برای تشخیص مشکلات غضروفی، آسیب تاندون‌ها، التهاب‌های عمقی یا هرگونه ناهنجاری که با معاینه مشخص نمی‌شود.
در کودکان، پزشک همچنین وضعیت صفحات رشد را بررسی می‌کند تا مشخص شود آیا برجستگی ناشی از رشد طبیعی است یا یک مشکل ساختاری.
تشخیص زودهنگام کمک می‌کند علت اصلی مشخص شود و درمان مناسب بدون تأخیر انجام گیرد.
درمان بیرون زدگی استخوان زانو
درمان برآمدگی استخوانی در مفصل زانو بسته به علت آن شامل استراحت و کاهش التهاب، فیزیوتراپی تخصصی، تمرینات کششی، اصلاح فعالیت‌ها، استفاده از زانوبند طبی در دوره درد، داروهای ضدالتهاب و در موارد خاص درمان بیماری‌هایی مثل اسگود–اشلاتر یا مشکلات غضروفی است. جراحی تنها زمانی مطرح می‌شود که برجستگی باعث درد مداوم یا محدودیت حرکتی شود.
1. اقدامات اولیه و درمان‌های خانگی
این مرحله برای کاهش التهاب و کنترل درد استفاده می‌شود و در بسیاری از موارد کافی است.
- استراحت نسبی: کاهش فشار روی زانو به بهبود التهاب تاندون و بورس کمک می‌کند.
- کمپرس سرد: ۱۵ دقیقه، ۲–۳ بار در روز برای کنترل تورم و درد.
- داروهای ضدالتهاب (NSAIDs): مصرف داروهایی مثل ایبوپروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن به کاهش التهاب اطراف تاندون‌ها و مفصل کمک می‌کند.
- پرهیز از فعالیت‌های تشدیدکننده: به‌ویژه پریدن، دویدن و زانو زدن مکرر.
- استفاده از زانوبند طبی: زانوبند طبی می‌تواند بخشی از فشار مکانیکی را از روی مفصل و تاندون‌ها بردارد و به کاهش درد کمک کند. استفاده از این ابزار حمایتی به ویژه در مواردی مثل در التهاب تاندون کشککی و درد جلوی زانو مفید است. در این بین زاپیامکس نیز از جمله گزینه‌هایی است که برای بیرون‌زدگی و دردهای جلوی زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
براساس نظرات درباره زاپیامکس، بسیاری از بیماران کاهش تنش روی تاندون‌ها و بهبود حرکت را تجربه کرده‌اند. از آنجا که تاکنون عوارض زاپیامکس گزارش نشده، استفاده از آن برای دوره‌های طولانی نیز معمولاً بدون مشکل است.
2. فیزیوتراپی تخصصی زانو
یکی از مؤثرترین درمان‌هاست و برای اکثر علت‌ها توصیه می‌شود.
- تقویت عضلات چهارسر و همسترینگ: کاهش بار روی کشکک و استخوان تیبیا.
- اصلاح الگوی راه‌رفتن و حرکات ورزشی: برای جلوگیری از فشار تکراری بر محل برجستگی.
- تمرینات کششی تاندون‌ها: کاهش کشش بر ناحیه برجسته‌شده.
- درمان دستی و تکنیک‌های کاهش التهاب: کنترل درد و بهبود دامنه حرکتی.
3. درمان اختصاصی برای کودکان و نوجوانان (Osgood–Schlatter)
در اغلب نوجوانان درمان محافظه‌کارانه کافی است.
- کاهش فعالیت‌های پرفشار: مثل دویدن، پرش، فوتبال.
- یخ‌گذاری منظم: برای کنترل التهاب در برجستگی تیبیا.
- تمرینات کششی عضلات چهارسر: کاهش کشش روی تاندون کشککی.
- استفاده از پد یا زانوبند پاتلار: جهت کاهش تحریک صفحه رشد.
در اغلب موارد با تکمیل رشد استخوان‌ها علائم فروکش می‌کند.
4. درمان مشکلات غضروفی یا نرمی کشکک
این نوع بیرون‌زدگی ناشی از تغییرات در سطح غضروف است، نه استخوان.
- تمرینات تعادل کشکک و تقویت عضلات داخلی ران
- کاهش فشار روی زانو با اصلاح فعالیت‌ها
- استفاده از کفی یا کفش مناسب برای اصلاح محور پا
- در موارد مقاوم: تزریق یا جراحی محدود
5. جراحی (آخرین گزینه درمانی)
جراحی زمانی انجام می‌شود که درد مزمن و قابل‌توجه باقی بماند یا برجستگی باعث محدودیت حرکتی شود.
- برداشت زائده استخوانی
- اصلاح تاندون‌های تحریک‌شده
- برداشت بقایای اسگود–اشلاتر در بزرگسالان
- جراحی کیست یا توده‌های مقاوم
بیشتر بیماران بدون جراحی و با درمان محافظه‌کارانه بهبود پیدا می‌کنند.
آیا برجستگی استخوان زانو خطرناک است؟
در اغلب موارد، برآمدگی استخوانی اطراف زانو نشان‌دهنده یک تغییر طبیعی در شکل استخوان یا واکنش التهابی خفیف است؛ به همین دلیل بسیاری از افراد بدون هیچ مشکلی با این برجستگی زندگی می‌کنند. اما ارزیابی علائم همراه اهمیت زیادی دارد. اگر این برجستگی دردناک، گرم، قرمز یا در حال بزرگ‌شدن باشد، احتمال التهاب شدید، آسیب تاندونی یا حتی تشکیل زوائد استخوانی مطرح می‌شود.
در افراد مسن‌تر، بیرون‌زدگی که هم‌زمان با درد و خشکی صبحگاهی باشد، می‌تواند نشانه آرتروز یا تشکیل «خار استخوانی» باشد. در کودکان، اگر برجستگی با لنگش یا درد شبانه همراه شود، نیاز به ارزیابی دقیق دارد.
به طور کلی، خطرناک‌بودن یا نبودن این وضعیت به علائم همراه، سن بیمار و محل برجستگی بستگی دارد؛ بنابراین تشخیص قطعی باید توسط متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپی انجام شود.
پیشگیری از بیرون‌زدگی استخوان زانو
پیشگیری از برآمدگی استخوان زانو به‌ویژه در افرادی که فعالیت بدنی زیاد دارند یا در دوران رشد قرار دارند اهمیت بالایی دارد. بسیاری از برجستگی‌های دردناک نتیجه فشارهای تکراری، ضعف عضلانی یا حرکت‌های نادرست هستند و با ایجاد چند تغییر ساده در سبک زندگی می‌توان احتمال بروز آن‌ها را کاهش داد. جدول زیر مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه را به‌صورت خلاصه و کاربردی ارائه می‌کند تا بتوانید با کمترین نگرانی از مفاصل زانوی خود محافظت کنید.
| اقدام پیشگیرانه | توضیح کوتاه و کاربردی |
|---|---|
| حفظ وزن سالم | کاهش فشار مکانیکی روی مفصل زانو و جلوگیری از التهاب تاندون‌ها. |
| تقویت عضلات چهارسر، همسترینگ و لگن | بهبود ثبات زانو و کاهش کشش بیش از حد روی تاندون کشککی و فیبولا. |
| تمرینات کششی منظم | کاهش سفتی عضلات و پیشگیری از التهاب‌های تاندونی و برجستگی‌های دردناک. |
| استفاده از کفش مناسب | جلوگیری از انحراف محور پا و کاهش فشار تکراری روی زانو، به‌ویژه هنگام فعالیت‌های ورزشی. |
| پرهیز از حرکات پرفشار و تکراری | کاهش خطر التهاب و جلوگیری از تحریک ساختارهای استخوانی و تاندونی. |
| تنظیم شدت ورزش در نوجوانان | جلوگیری از تشدید اسگود–اشلاتر در دوران رشد سریع استخوان‌ها. |
| گرم‌کردن و سردکردن اصولی قبل و بعد از ورزش | کاهش تنش ناگهانی در عضلات و تاندون‌ها و محافظت از مفصل زانو. |
| اصلاح الگوی راه‌رفتن و حرکات ورزشی | جلوگیری از اعمال فشار نادرست روی نقاط آسیب‌پذیر اطراف زانو. |
جمع‌بندی
بیرون زدگی استخوان زانو در بیشتر موارد یک پدیده بی‌خطر و قابل‌کنترل است و معمولاً ناشی از تفاوت‌های طبیعی آناتومی، رشد سریع استخوان‌ها یا التهاب ساختارهای اطراف مفصل است. با این حال، تشخیص علت دقیق این برجستگی تنها بر اساس ظاهر آن امکان‌پذیر نیست و نیاز به ارزیابی بالینی دارد. توجه به نشانه‌هایی مانند درد مداوم، تورم، رشد سریع برجستگی یا محدودیت حرکت می‌تواند از پیشرفت مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و به انتخاب درمان مناسب کمک کند.
درمان این وضعیت بسته به منشأ آن متفاوت است؛ از اقدامات ساده‌ای مانند استراحت، کمپرس سرد، اصلاح فعالیت‌ها و استفاده از زانوبند طبی، تا فیزیوتراپی تخصصی، درمان‌های دارویی و در موارد نادر مداخلات جراحی. مهم‌ترین اصل، درمان علت زمینه‌ای است و نه صرفاً کاهش ظاهر برجستگی.
در نهایت، با رعایت اصول پیشگیری از تقویت عضلات اطراف زانو گرفته تا استفاده از کفش مناسب و پرهیز از فعالیت‌های پرفشار می‌توان احتمال ایجاد بسیاری از این برجستگی‌ها را کاهش داد. اگر برجستگی همراه با درد یا تغییرات جدید باشد، مراجعه به پزشک بهترین و مطمئن‌ترین راه برای حفظ سلامت مفصل زانو و جلوگیری از عوارض آینده است.
سؤالات متداول
1. بیرون زدگی استخوان کنار زانو نشانه چیست؟
بیرون‌زدگی کنار زانو معمولاً ناشی از برجستگی طبیعی استخوان فیبولا یا التهاب تاندون‌هاست. اگر درد، تورم یا حساسیت وجود نداشته باشد معمولاً بی‌خطر است؛ اما در صورت درد یا تغییر اندازه باید بررسی شود.
2. چرا استخوان زیر زانو بیرون زده است؟
شایع‌ترین علت برجستگی زیر زانو بیماری اسگود–اشلاتر در نوجوانان است. در بزرگسالان معمولاً به علت التهاب تاندون کشککی یا زوائد استخوانی ایجاد می‌شود و در صورت درد باید توسط متخصص بررسی شود.
3. برای کوچک شدن برجستگی استخوان زانو چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
خود برجستگی استخوانی معمولاً کوچک نمی‌شود، اما با کاهش التهاب، استراحت نسبی، فیزیوتراپی، تمرینات کششی و استفاده از زانوبند می‌توان درد را کنترل و از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کرد. درمان علت اصلی مهم‌ترین اقدام است.
4. از کجا بفهمم برجستگی روی زانو استخوان است یا کیست؟
برآمدگی سفت و ثابت معمولاً استخوانی است، اما برجستگی نرم یا متحرک بیشتر به کیست یا بافت نرم مربوط می‌شود. تشخیص قطعی تنها با معاینه یا سونوگرافی امکان‌پذیر است.
5. آیا این بیرون‌زدگی می‌تواند در آینده باعث آرتروز شود؟
اکثر برآمدگی‌ها به‌ویژه موارد مربوط به رشد یا التهاب تاندون خطر آرتروز ایجاد نمی‌کنند. اما برجستگی‌های ناشی از زوائد استخوانی یا مشکلات ساختاری مفصل ممکن است در طولانی‌مدت احتمال آرتروز را افزایش دهند.
